PORADNIK JĘZYKOWY

NUMER 7 / 2014

W ZESZYCIE

  • Od XIV w. do 20-lecia międzywojennego w XX w. rola języka polskiego na obszarze dawnych Kresów wschodnich sukcesywnie wzrastała, od 1945 r. jej zakres występowania wyraźnie się zmniejszył. Współcześnie sytuacja polszczyzny na Litwie, Białorusi i Ukrainie jest bardzo zróżnicowana, a rozwój – wszędzie regresywny.
  • Odziedziczone z języka prasłowiańskiego spójnik i partykuła przecząca ni w języku polskim do XVI w. są poświadczone w ich pierwotnych funkcjach składniowych i stylistycznych. W zaimkach nieokreślonych przedrostek ni- kontynuuje dawne prasłowiańskie *-ni lub *-ně.
  • List dedykacyjny, prze(d)mowa, list ofiarny, list zalecający były w XVI i XVII w. nazwami utworów dedykacyjnych, zamieszczanych w ówczesnych książkach. Sam akt dedykowania (łac. dedicatio) był natomiast określany jako poświęcanie / poświęcenie, ofiarowanie, przywłaszczenie, przypisanie.
  • We współczesnej polszczyźnie czasowniki potrafić i trafić stanowią samodzielne centra dwóch gniazd słowotwórczych. W XVI w. forma potrafić była regularną formacją adwerbalną, usytuowaną na pierwszym takcie czasownika trafić.
  • Odrzeczownikowych nazw zbiorowych w wydanych tomach Słownika polszczyzny XVI wieku jest zaledwie 16. Podobnie jak w czasach późniejszych, były one tworzone za pomocą formantów -stwo/-two/-ostwo oraz -‘a.
  • W okresie 20-lecia międzywojennego w XX w. „Trybuna Radziecka” była centralną gazetą wydawaną w ZSRR. Sytuacja izolacji językowej i kulturowej, w której znajdowali się Polacy w tym kraju, sprzyjała przenikaniu do prasy polskojęzycznej zapożyczeń z języka rosyjskiego.
***

Język polski poza granicami kraju – polszczyzna kresowa – język polski w XVI i XVII w. – słownictwo – zmiany znaczeniowe wyrazów – derywaty rzeczownikowe – zapożyczenia leksykalne – wpływy języka rosyjskiego.

ARTYKUŁY I ROZPRAWY

  • Stanisław Dubisz : Sytuacja języka polskiego na Litwie, Ukrainie i Białorusi
  • Agnieszka Ewa Piotrowska : Próba charakterystyki semantycznej wyrazów ni i ani oraz zaimków nieokreślonych z cząstką ni- w dobie staropolskiej i średniopolskiej (na materiale słownikowym)
  • Kinga Tutak : Dedykacja i jej językowe ekwiwalenty w drukach polskich XVI i XVII wieku
  • Anetta Luto-Kamińska : Co potrafił XVI-wieczny Polak, czego nie potrafi ten współczesny? Cechy semantyczno-gramatyczne w gnieździe potrafić (wiek XVI a współczesność)
  • Elżbieta Krasnodębska : Odrzeczownikowe osobowe nazwy zbiorowe w polszczyźnie XVI wieku
  • Tamara Graczykowska : Wpływ języka rosyjskiego na słownictwo wydawanej w dwudziestoleciu międzywojennym w ZSRR polskiej prasy (na przykładzie leksyki dotyczącej sfery rolniczej w „Trybunie Radzieckiej”)

SŁOWNIKI DAWNE I WSPÓŁCZESNE

  • Mirosław Bańko : M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. 1–3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978–1981

GRAMATYKI JĘZYKA POLSKIEGO

RECENZJE

  • Aneta Wysocka : Halina Pelcowa, Maria Wojtak (red.), Słowa. Style. Metody, Lublin 2012
  • Joanna Wierzchowska : Włodzimierz Wysoczański, Umieranie i śmierć. Wielowymiarowość językowa, Wrocław 2012

OBJAŚNIENIA WYRAZÓW I ZWROTÓW

  • Dorota Połowniak-Wawrzonek : Frazeologizm (ktoś jest) kobieta pracująca (żadnej pracy się nie boi) we współczesnej polszczyźnie