PORADNIK JĘZYKOWY
NUMER 8 / 2018
W ZESZYCIE
Ten zeszyt „Poradnika Językowego” ma charakter okolicznościowy. Zamieszczamy w nim opracowania dotyczące rozwoju polszczyzny w minionym stuleciu – od roku 1918, kiedy to państwo polskie odzyskało niepodległość po 123 latach zaborów, a polszczyzna uzyskała status języka państwowego, po współczesność, w której polska wspólnota komunikacyjna (w kraju i poza jego granicami) jest pełnoprawną częścią cywilizacji zintegrowanego świata.
***
- Stulecie 1918–2018 daje się dobrze ujmować w kategoriach lingwistycznych, obejmując cztery ostatnie fazy rozwojowe doby nowopolskiej z wyraźnymi dominantami zarówno socjolingwistycznymi, jak i dotyczącymi wewnętrznych tendencji rozwoju systemu językowego.
- Gramatyka decyduje o tożsamości języka i rozwija się znacznie wolniej niż słownictwo; odzwierciedlają się w niej zarówno tendencje wewnętrznojęzykowe (np. uproszczenia we fl eksji), jak i mające podłoże społeczne (np. intelektualizacja form wypowiedzi, zmiany kategorii apelatywnych feminatywów).
- Kategoryzowanie rzeczywistości w słownictwie znajduje odbicie w repertuarze kwalifi katorów stosowanych w słownikach; ich ewolucja w ciągu minionego stulecia uwidocznia to, że zaszły tu poważne zmiany – ilościowe i jakościowe.
- Potoczna polszczyzna jest ujmowana jako odmiana interakcyjna, nieofi cjalna, sytuacyjna, o zmniejszonym stopniu gramatykalizacji; jej ewolucja w ciągu minionego stulecia pozwala wyróżnić takie składniki strukturyzacji tekstów potocznych jak: konkretność, wizualność, kontekstowość sytuacyjna, dialogowość.
- Czynniki determinujące rozwój polskiego języka poetyckiego w latach 1918–2018 mają uwarunkowania zarówno stricte literackie, jak i polityczne; te pierwsze w sferze programów i technik artystycznych, te drugie w odniesieniu do postaw artystycznych i ideologicznych poetów.
- Kodyfikacja to wyraźnie sformułowany przez ekspertów zbiór ocen dotyczących jednostek językowych; do lat 70. XX w. kodyfikacja polskiej ortografii w ten właśnie sposób przebiegała, natomiast w ostatnim 50-leciu jej formy uległy takim zmianom, że jednoznaczność rozstrzygnięć została rozmyta.
- Termin norma językowa powstał w 1. połowie XX wieku, ale nie jest to termin pierwotny; zanim został ugruntowany, miłośnicy języka ostrzegali przed błędami językowymi i odwoływali się do tych warstw społeczeństwa, które powinny krzewić kulturę słowa, stosując kryteria uzusu, języka pisarzy i tradycji językowej.
- Podwaliny współczesnej koncepcji normy językowej stanowiła całościowa teoria autorstwa Haliny Kurkowskiej (1971); kolejne etapy rozwoju tej teorii należy łączyć z nazwiskami Danuty Buttler, Andrzeja Markowskiego, Jana Miodka, Jadwigi Puzyniny, Stanisława Gajdy, Mirosława Bańki, Katarzyny Kłosińskiej.
***
Sytuacja języka – rozwój języka – tendencje wewnętrznojęzykowe – tendencje socjolingwistyczne – zmiany w systemie gramatycznym – kategoryzacja świata w słownictwie i słownikach – rozwój polszczyzny potocznej – ewolucja polskiego języka poetyckiego – kodyfikacja normy pisowniowej – pojęcie normy językowej w polskich pracach normatywnych.
Red.
ARTYKUŁY I ROZPRAWY
-
Stanisław Dubisz : Sytuacja języka polskiego w minionym stuleciu (1918–2018)
-
Alicja Nagórko : Zmiany w systemie gramatycznym polszczyzny po roku 1918 (fleksja, słowotwórstwo, składnia)
-
Halina Zgółkowa,
Tadeusz Zgółka : Leksykalna kategoryzacja rzeczywistości w słownikach ostatniego stulecia polskiej leksykografii
-
Jacek Warchala : Rozwój i ekspansja potocznej odmiany polszczyzny w XX i XXI wieku
-
Urszula Sokólska : Polski język poetycki lat 1918–2018 – między historią i ideologią a programem literackim i środkami artystycznego przekazu
-
Elżbieta Awramiuk : Pisownia polska – norma skodyfikowana w ostatnim stuleciu
-
Andrzej Markowski : Norma językowa w polskich pracach normatywnych w pierwszej połowie XX wieku
-
Ewa Kołodziejek : Koncepcje normy językowej i kodyfikacji w drugiej połowie XX i na początku XXI wieku
GRAMATYKI JĘZYKA POLSKIEGO
-
Marcin Jakubczyk : Pierwszy polskojęzyczny podręcznik języka francuskiego – Nouvelle méthode... F.D. Duchênebillot [1699]
RECENZJE
-
Paulina Michalska-Górecka : Bogdan Hojdis, Katarzyna Krzak-Weiss (red.), Co musi wiedzieć uczony edytor, nawet jeśli nie chce. Prace ofiarowane Profesorowi Wiesławowi Wydrze, Poznań 2017
OBJAŚNIENIA WYRAZÓW I ZWROTÓW
WSPOMNIENIE
