PORADNIK JĘZYKOWY
NUMER 3 / 2013
W ZESZYCIE
- Dokumentacja życia wyrazów nie jest procesem łatwym, ponieważ wymaga odpowiednio
reprezentatywnej podstawy źródłowej i właściwych narzędzi, które umożliwią właściwe
spożytkowanie danych źródłowych. Klasyczna metoda fi lologiczna już nie wystarcza,
jej następczynią staje się tzw. metoda lingwochronologizacyjna.
- Najstarsze zapożyczenia z języków/dialektów wschodniosłowiańskich układają się
w trzy warstwy chronologiczne: XIV–XV w.; XVI w.; XVII w. Zwykle określamy je wspólną
nazwą zapożyczenia ruskie, ale już od XVI w. możemy mówić o najwcześniejszych rusycyzmach.
- Bezpośrednie sąsiedztwo polszczyzny z językami wschodniosłowiańskimi pozwala
na różne hipotezy dotyczące wzajemnych zapożyczeń. Ich etymologie znajdują weryfi kację
na podstawie zapisów źródłowych i danych z zakresu geografi i lingwistycznej.
- Rusycyzmy leksykalne są w 20-leciu międzywojennym zwykle traktowane jako pozostałość
zaborów. Okazuje się jednak, że nowe wpływy języka rosyjskiego w zakresie
słownictwa – choć znacznie słabsze i zróżnicowane regionalnie – zaznaczały się wyraźnie
również po 1918 r.
- Północnokresowa regionalna odmiana polszczyzny podlegała i podlega nadal w największym
stopniu wpływom języka rosyjskiego. Wpływy te są wyraźnie zaznaczone w tekstach
prasowych tego regionu w okresie 20-lecia międzywojennego. Trzeba podkreślić, że
w dużej części są to rusycyzmy inne niż współczesne.
- Procesy neosemantyzacji zachodzą zarówno w polszczyźnie ogólnej, jak i w jej odmianach
regionalnych oraz socjalnych. Na przykładzie leksyki gwary miejskiej Poznania
można tu wyróżnić takie procesy, jak: metaforyzacja, metonimizacja, zmiany dominanty
semantycznej, generalizacja, specjalizacja.
- Zapelatywizowane nazwy własne to materiał językowy bardzo przydatny w badaniach
z zakresu lingwistyki kulturowej. W socjolektach taki potencjał nominacyjno-
-ekspresywny nazw własnych jest duży i realizuje się dzięki konkretnym konotacjom,
przeniesionym od pierwotnych ich nosicieli (osób i miejsc).
***
Słownictwo – życie wyrazów – metoda fi lologiczna – metoda lingwochronologizacyjna
– zapożyczenia leksykalne – wpływy wschodniosłowiańskie – wpływy języka rosyjskiego
– lingwistyka kulturowa – leksyka odmian regionalnych i socjalnych polszczyzny – neosemantyzacja
– apelatywizacja.
ARTYKUŁY I ROZPRAWY
-
Jolanta Mędelska : Na tropie agnonimu słownikowego wirowiec (o wykorzystaniu teorii lingwochronologizacyjnej Piotra Wierzchonia w badaniach leksyki
północnokresowej)
-
Wanda Decyk-Zięba : Przyczynek do dziejów polsko-wschodniosłowiańskich kontaktów językowych (wyrazy ruskie w Kronice W. X. Moskiewskiego
Aleksandra Gwagnina, 1611)
-
Janusz Siatkowski : Wschodniosłowiańska spina ‘plecy’ pożyczką z języka polskiego?
-
Joanna Joachimiak-Prażanowska : Rusycyzmy słownikowe w „Kurierze Warszawskim” z pierwszej połowy 1918 roku (litery A–K)
-
Tamara Graczykowska : Rusycyzmy leksykalne w kowieńskim tygodniku „Chata Rodzinna” (1922–1940)
-
Anna Piotrowicz,
Małgorzata Witaszek-Samborska : Neosemantyzacja wewnątrzodmianowa w gwarze miejskiej (na przykładzie leksyki poznańskiej)
-
Tomasz Szutkowski : O apelatywizacji nazw własnych w słownictwie gwary uczniowskiej
SŁOWNIKI DAWNE I WSPÓŁCZESNE
-
Marcin Będkowski : Jadwiga Puzynina, Tomasz Korpysz, Internetowy słownik języka Cypriana Norwida, Warszawa 2009
SPRAWOZDANIA, UWAGI, POLEMIKI
RECENZJE
-
Paulina Gajda : Małgorzata Milewska-Stawiany, Ewa Rogowska-Cybulska (red.), Polskie języki. O językach zawodowych i środowiskowych. Materiały VII Forum Kultury Słowa. Gdańsk, 9–11 października 2008 roku, Gdańsk 2010
-
Milena Wojtyńska-Nowotka : Urszula Sokólska (red.), Odmiany stylowe polszczyzny dawniej i dziś, Białystok 2011
OBJAŚNIENIA WYRAZÓW I ZWROTÓW
-
Monika Zaśko-Zielińska : Czy podpis nieoficjalny jest podpisem?
- Stanowisko Rady Języka Polskiego w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów
BIOGRAMY I WSPOMNIENIA
-
Stanisław Dubisz : Pamięć o nieobecnych – prof. dr hab. Halina Rybicka-Nowacka (23 VII 1929–11 V 1992)
